آیا آن‌قدری که در زندگی‌مان به دیگران و نظراتشان بها می‌دهیم، برای خودمان هم ارزش قائل هستیم؟ اینجاست که مشخص می‌شود عزت نفس داریم یا نه. باید یاد بگیریم که در هر شرایطی خودمان را همان‌طور که هستیم بپذیریم و سعی نکنیم مدام خودمان و خواسته‌هایمان را انکار کنیم. عزت نفس یکی از ویژگی‌های بسیار مهم انسان محسوب می‌شود، پس تصمیم گرفتیم این مقاله را به گفت‌وگو با زهرا نظریان، روان‌درمانگر، اختصاص بدهیم و سؤالات رایج در این باره را از ایشان بپرسیم. تا انتهای گفت‌وگو با ما همراه باشید.
عزت نفس به زبان ساده یعنی چه؟
عزت نفس یعنی پذیرفتن و دوست‌داشتن خودمان همان‌گونه که هستیم. عزت‌نفس یعنی از درون احساس ارزشمندی داشته باشیم و این احساس را به عوامل بیرونی وابسته نکنیم. هرچه فاصله متعادل بین خود آرمانی (چیزی که دوست داریم باشیم) و خود واقعی (چیزی که واقعا هستیم) بیشتر باشد عزت نفس ما پایین‌تر است. اگر این دو فاصله‌ای با هم نداشته باشند هم منجر به ازدست‌رفتن تلاش و پویایی می‌شود.
2. بین عزت نفس و اعتمادبه‌نفس چه تفاوت‌هایی وجود دارد؟
اعتمادبه‌نفس (self confidence) یعنی شناخت توانایی و توانمندی‌های خودمان. زمانی که فرد می‌داند رانندگی‌اش خوب است، یعنی در حوزه رانندگی‌کردن اعتمادبه‌نفس دارد.
عزت نفس (self esteem) یعنی ارزش قائل‌شدن برای خودمان و توانمندی‌هایمان همان‌گونه که هستیم. بنابراین فردی که عزت نفس دارد اگر قدش کوتاه باشد، باز هم خودش را دوست دارد و کوتاهی قدش را نقص نمی‌داند.
عزت نفس منشأ درونی دارد، در حالی که اعتمادبه‌نفس منشأ بیرونی دارد و ما بر اساس دستاوردهایمان اعتمادبه‌نفس پیدا می‌کنیم.
عزت نفس پایین چه نشانه‌هایی دارد؟
عزت نفس پایین به 2 دسته تقسیم می‌شود:
- موقعیتی: در این حالت فرد در زمینه‌هایی خاص مثل وزن، کار و روابط فردی عزت نفس ندارد.
- خصیصه‌ای: در این حالت فرد تقریبا در هیچ موقعیتی عزت نفس ندارد.
فردی که عزت نفس پایینی دارد احساس مثبتی به خودش ندارد و این عزت نفس پایین وقتی شدت بگیرد، باعث احساس تنفر به خود می‌شود. عزت نفس پایین زیربنای کمال‌گرایی بیمارگونه است که حاصل آن چیزی نیست جز:
- فشار روانی زیاد؛
- فرسودگی؛
- اهمال‌کاری؛
- تعیین هدف‌های غیرمنطقی و دست‌نیافتنی.
روابط بین‌فردی کسی که عزت نفس پایینی دارد کیفیت مطلوبی ندارد و خیلی از مواقع صرفا به این فکر است که چگونه تحسین و تأیید دیگران را کسب کند و در بیشتر موارد نیازهای طبیعی خود را نادیده می‌گیرد.
نشانه‌های عزت نفس پایین عبارت‌اند از:
- زیاد معذرت‌خواستن؛
- همه‌چیز را به خود گرفتن؛
- رفتارهای تسلیمی؛
- رفتارهای اجتنابی؛
- زودرنج‌بودن و حساس به انتقاد؛
- نادیده‌انگاشتن جنبه‌های مثبت خود؛
- رفتارهای جبرانی زیاد یا افراطی؛
- تلاش برای جلب رضایت دیگران؛
- تلاش برای پنهان‌کردن جنبه‌هایی از خود؛
- خودگویی‌های منفی، مثل ناسزاگفتن و به‌سخره‌گرفتن خود.
آیا میزان عزت نفس ارثی است؟ عزت نفس چه زمانی شکل می‌گیرد؟
عزت نفس پایین اختلال محسوب نمی‌شود، اما مثل بسیاری از اختلالات خلقی دیگر بحث سرشت و سرنوشت در آن مطرح است؛ تاثیرگذاری سرشت به این معنی است که فرد پیش‌آمادگی ژنتیکی به انتقادشدن دارد. بخش مهمی از عزت نفس ما از طریق تجربه‌های اولیه زندگی یا تجارب کودکی و تاثیرگذاری انتقادات آدم‌های مهم زندگی‌مان به ما منتقل می‌شود.
چقدر احتمال دارد که فردی با عزت نفس پایین به اختلالات روانی یا بیماری‌های جسمی مرتبط مبتلا باشد و خودش آگاه نباشد؟ در این زمینه چه پیشنهادی دارید؟
عزت نفس پایین باعث نادیده‌گرفتن نیازهای اساسی، عدم بیان احساسات خود و همچنین انباشته‌شدن حجم زیادی از احساسات منفی در درون فرد می‌شود، پس قطعا سلامت روان فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد که در برخی موارد ممکن است منجر به شکل‌گیری اختلال روانی در فرد شود.
به‌طور کلی عزت نفس پایین به‌عنوان اختلال شناخته نمی‌شود، اما تقریبا بیشتر اختلالات با عزت نفس پایین همراه هستند. با این تفاسیر می‌توانیم بگوییم عزت نفس پایین در مشکلات روان‌شناختی هم علت است و هم معلول. عزت نفس پایین می‌تواند محرکی برای ابتلای فرد به سایر اختلالات باشد و فرد را مستعد ابتلا به اختلالاتی نظیر افسردگی، وسواس، خودشیفتگی و اختلالات خوردن کند.
بله خیلی از افراد ممکن است به عزت نفس پایینشان آگاه نباشند، چراکه متأسفانه در بسیاری از مواقع نداشتن عزت نفس با تواضع اشتباه گرفته می‌شود. در این مواقع ممکن است افراد تواضع افراطی را فضیلت بدانند، اما نکته این است که این آدم‌ها با این تواضع افراطی و حتی همین فضیلت‌ها هم حالشان با خودشان خوب نیست و احساس شادی نمی‌کنند.
چه راهکارهایی برای افزایش عزت نفس پیشنهاد می‌کنید؟
- ترس‌ها و ضعف‌های خود را انکار نکنید و بپذیرید که وجود دارند تا بتوانید بر آنها غلبه کنید؛
- با کسانی معاشرت کنید که روی شما تأثیر مثبت دارند؛
- دستاوردهایتان را نادیده نگیرید؛
- زبان جدید یاد بگیرید (آموختن زبان تأثیر مثبت مستقیم بر تقویت عزت نفس دارد)؛
- به لباس و ظاهر خود اهمیت بدهید؛
- محکم بایستید، نگاه کنید و صحبت کنید؛
- جرئت بیرون‌آمدن از حریم امن خود را داشته باشید؛
- موفقیت‌هایتان را فهرست کنید؛
- خود واقعی‌تان باشید و به آن افتخار کنید؛
- دست از مقایسه‌کردن خودتان با دیگران بردارید.
